История Ильянской гуты

У 1746 годзе Іллянская гута ўжо дзейнічала. Такім чынам у гэтым годзе ёй спаўняецца, па крайней меры, 260 гадоў і яе заснавалі ў сваім маёнтку Ілля на беразе аднайменнай ракі браты графы Юзаф і Антоній Салагубы. Затым яна перайшла да сына апошняга Яна, маёра артылерыі, а з 1774 годзе – генерал-ад’ютанта караля Станіслава Аўгуста Панятоўскага. Пазней, у Расійскай арміі, – шэф Беларускага гусарскага палка. Яго ўнук Уладзімір Салагуб – вядомы рускі пісменнік XIX стагоддзя.


У 1792 годзе Ян Салагуб прадае маёнтак, у які ўваходзіла больш за дзесяць навакольных вёсак з гутай (гута - даўнейшая назва шклозавода) вялікаму падскарбію Вялікага княства Літоўскага Міхалу Клеафасу Агінскаму, пазней вядомаму дзяржаўнаму дзеячу і музыканту. За ўдзел апошня-га ў нацыянальна-вызваленчым паўстанні 1794 года на баку Тадэвуша Касцюшкі ўсе яго маёнткі, у тым ліку і Ілья, былі канфіскаваны ў расійскую казну і раздадзены імператрыцай Кацярынай II сваім верным памочнікам.


Маёнтак Ілья з гутай перайшлі да новага графа-фельдмаршала Мікалая Салтыкова, аднаго з прадстаўнікоў знатнага расійскага роду Салтыковых, якія ў XVIII стагоддзі далі 3 генералаў-фельдмаршалаў, 2 генерадаў-аншэфаў, 7 сенатараў, 5 губернатараў і іншых вядомых дзяржаўных дзеячаў.


Побач з гутай вырасла і паселішча, якое так і называецца – Старая Гута.


У пачатку ХІХ стагоддзя гута ў арэндным утрыманні Віленскага яўрэя Герца Якубовіча.


Усе вытворчыя працэсы адбываліся ў драўляным будынку мануфактуры. Асноўныя віды сыравіны здабываліся на землях яе гаспадароў. Мясцовыя пяскі, крэйда і вапна, паташ і попел ішлі ў вытворчасць.


У 1804-1806 гадах гэтым маёнткам валодаў генёрал-маёр Здзяхоўскі, а пасля яны зноў вярнуліся да мясцовых уласнікаў. Іх купіў мінскі губернскі маршалак памешчык Іосіф Валадкевіч.


Прыйшоў час, калі навакольныя лясы былі спустошаныя, і гуту перанеслі ў 1815 годзе ў засценак Стрэжыслаў, багаты на лясы. На новым месцы пабудавалі тры печы. Неўзабаве тут працавала 26 прыгонных, якіх называлі фабрыкантамі. Акрамя рознага посуду, выпускалі ў год да 2015 лістоў аконнага шкла. Побач вырасла новае паселішча шкловытворцаў – НоваяГута. Па суседству дзейнічала мукамольная вытворчасць. Засценак называўся Жорнішча.


У 1820 годзе маёнтак і гуту атрымаў у спадчыну Станіслаў Радзішэўскі (1788-1844). Ён быў прафесійным вайскоўцам: напачатку служыў у расійскім врйску, а падчас вайны 1812 года ў французскім войску атрымаў званнё падпалкоўніка. Пасля вызвалення з расійскага палону адышоў ад вайсковай службы, ажаніўся з Кларай Абраімовіч з Беніцы і стаў жыць у Ільі. Яго арганізатарскія здольнасці паспрыялі таму, што ён бьіў абраны павятовым маршалкам спачатку ў Вільні, а затым у Вілейцы. У паўстанні 1830-1831 гадоў супраць расійскага панавання на землях былой Рэчы Паспалітай Радзішэўскі прыняў актыўны ўдзел як ваенны начальнік Вілейскага павета, а потым ў званні палкоўніка ў корпусе Гэлгуда ўзначаліў пяхотны полк.


На задушэнне паўстання ў Вілейскі павет быў накіраваны Тэпцярскі казачы полк пад камандаваннем палкоўніка Бальцэнталя, які, шукаючы паўстанцаў, у першую чаргу наведаў сядзібу іх камандзіра ў Ільі і дашчэнту яе разбурыў і разрабаваў. Жонка Радзішэўскага, Клара, хутка пасля гэтага двойчы падавала скаргу мінскаму ваеннаму губернатару князю Даўгарукаву, што стала падставай для разбірацельства на месцы некалькіх чыноўнікаў.


Маёнтак Ілья і ўся іншая маёмасць, у тым ліку і новая гута, былі зноў канфіскаваны ў дзяржаўную скарбонку.

 

У гістарычнай літаратуры ёсць звесткі, што ў 40-х гадах XIX стагоддзя на Вілейшчыне з'явіўся невялікі шклозавод каля вёскі Паграбліцы. Але гэта памылка ў напісанні назвы. На самой справе вёска называецца Паграбішча, а ў той час яна з'яўлялася аддзеленым участкам маёнтка Ілья. Вычарпаўшы ўсе прыродныя рэсурсы каля засценка Стрэжыслаў (Новая Гута), вытворчасць шкла была перанесена ў новае месца і стала паступова перарастаць у капіталістычную, а прыгонныя рабочыя замяняліся на вольнанаёмных.


Калі ў 1879 годзе завод перайшоў да Нарбута Васнеўскага, на ім працавала 36 чалавек, а прадукцыі выраблялася на 4800 рублёў. У І880-1890-я гады на гуце працавала ўжо 110 рабочых, а ў 1903 годзе – 157 і прадукцыі выпускалася на 90700 рублёў. У пасёлку гутнікаў у той час пражывала 420 чалавек. 3 1900 года завод перайшоў у рукі купца Левіна, які здаў яго ў арэнду Цілесу.


У гэты час у краіне стварыліся ўмовы для ўзнікнення манапалістычных аб'яднанняў. Сярод іншых у 1910 годзе было створана і акцыянернае таварыства па эксплуатацыі Залескага шклозавода, у якое ўваходзілі Цілес, Ашкіназі і Грытгаўз. 3 пачаткам першай сусветнай вайны тут выпускалася пераважна толькі зялёнае аконнае шкло і просты посуд для мясцовага рынку.


На той час з 23 існаваўшых на тэрыторыі Беларусі гут працавала толькі 9. У канцы 1916 года акцыянеры Залескай гуты, захапіўшы з сабой усё каштоўнае абсталяванне і грошы, уцяклі ўглыб Расіі. 3 гэтага часу і да 1936 года гута не працавала.


Ёсць звесткі, што ў часы першай рускай рэвалюцыі 1905 года тут была праведзеная маёўка рэвалюцыйна настроеных рабочых гуты, куды ўпершыню прыбыў малады Янка Купала з мэтай распаўсюджвання нелегальнай літаратуры, атрыманай ад Аляксандра Бурбіса – аднаго з заснавальнікаў Беларускай сацыялістычнай грамады.

 

Юрий, спасибо за историю Ильянской гуты. Хотел поинтересоваться в архивной справке выданной Гродненским архивом написано, что мой дед Витковский Иван родился 27 июня 1885 года в фабрике Гута-Залесь в семье крестьян Хотенчицкой волости, крещен в Ольковичском костеле. Может что знаешь о фабрике Гута-Залесь?

 

Хм, родился в 1885, а название посёлка было Гута-Залесь?

 

Нашел Витковских в ИС Родошковичского костела за 1853 г.думаю зто мои предки, написано проживали в деревне Гута (г-жы Петрозилимовой) Еще нашел, что родной брат деда 1896 г.р.записано родился в деревне Жабичи. Предпологаю, что они дожны были работать на стекольной фабрике, так как позднее они переехали в Бобруйский р-н и работали на стеклозаводе в п.Глуша стеклодувами.

 

А. В. Рогач. Бляск і галеча гуты " Залессе". Поищите эту книгу, думаю, там локализация указана будет достаточно конкретно.

 

Interesujący wątek, bo dotyczy też moich przodków.
Mój dziad i pradziad pracowali jako hutnicy szkła w Hucie Zalesie. Szukam ich wymienionych z nazwiska w księgach metrykalnych, archiwach kościelnych i państwowych, ale trudno jest o konkretne dane. Poszukiwane osoby to: prapradziadek Florian, pradziadek Józef (prababka Malwina Witkowska z domu Pacewicz) i dziadek Remigiusz Witkowski ur. 1900 roku (babcia Anastazja Witkowska z domu Jakubowska ur. 1902 roku).

 

M.b. you mean Baturino?

 

Poprawiłem.

 

Hm,i think you must call for assistance to Михаил, because he has access to metric books of Ilya's roman-catholic church.
I'll try to find more detailed informated about Huta Zalesie manufacture.

 

Jest mi bardzo miło, że spotkałem Pana, Panie Michale na poleconym mi przez Włodzimierza Witkowskiego portalu genealogicznym. Jestem bardzo Panu wdzięczny za pomoc jaką uzyskałem przy poszukiwaniu korzeni Jakubowskich. Ufam w Pana wiedzę i posiadane dokumenty źródłowe i podziwiam dobrze przygotowany warsztat genealogiczny.

W dniu 30 grudnia 2015 roku z portalu rodzima.net otrzymałem powiadomienie, że Włodzimierz Witkowski poszukuje Witkowskich z Huty Zalesie. Niezwłocznie odpisałem i dostałem informację o rodzinie Włodzimierza Witkowskiego i to, że wśród naszych pradziadków jest Józef Witkowski (nie ma tu jednak bezpośredniego związku, bo brakuje wśród dzieci Józefa Witkowskiego mężczyzny o imieniu Remigiusz Witkowski i nie jest znany ojciec Józefa, a z moich dokumentów jest nim Florian Witkowski). Otrzymałem od Włodzimierza wiadomość, że w jego rodzinie są też Pacewicze i Jakubowscy, którzy też są w mojej rodzinie.

Zgodnie z Pana sugestią próbowałem założyć nowe wątki poświęcone: Witkowskim, Pacewiczom i Jakubowskim, ale nie udało mi się. Proszę o podpowiedź w tym zakresie lub założenie w moim imieniu tych trzech wątków. Wpiszę do nich wszystkie posiadane informacje i będziemy w nich prowadzili dalej poszukiwania.

 

Witam, to jak opatrzność. Pan Michał czuwał nad redakcją forum i znalazł nasz wątek i napisał do mnie. Dziękuję za sugestię.

 

Dziękuję Panu serdecznie za przygotowanie pomocy w stworzeniu wątków. Inicjacja przebiegła bez przeszkód i myślę, że dalsze moje działania na forum będą kontynuowane bez przeszkód.

 

К какому имению относилась деревня Дворец?

 

Стеклянный шар, изготовленный мастерами на стеклозаводе в Залесье, предположительно в начале 20 века. Семейная реликвия, оставшаяся от прадеда, мастера-стеклодува Викентия Кондратенок.

 

Недалеко от деревни Мильча Долгиновского с/с (д. Вардомичи) был большой род Видковских.
Одна из известных личностей в католическом костеле этого рода - Мария Витковская.
Марыя Віткоўская нарадзілася ў былой Мінскай губерні ў Вардамічах 19 студзеня 1866 г. у шляхецкай сям’і, дзе была чацвёртым дзіцем Францішка і Ядвігі Віткоўскіх (потым сям’я пераехала ў Старое Сяло пад Мінскам).
В долгиновских костельных книгах эту фамилию не встречал, возможно будет в книгах из Будславского костела.